Het interactiepatroon van de Duivelsmachine

Tientallen jaren deden groepen van bankiers, handelaren, fiscalisten, investeerders, hedgefunds en pensioenfondsen zich tegoed aan Europese staatskassen. Met uiterst zorgvuldig opgezette internationale samenwerkingsverbanden, die vooral vanuit Londen werden gecoördineerd, wisten de betrokkenen de belastingdiensten tussen 2001 en 2016 op zijn minst 55,2 miljard euro te ontfutselen. Dat deden ze door verschillende handelsstrategieën te ontwikkelen die puur het terugvorderen van dividendbelasting beoogden. Duitsland werd in absolute zin het ergste getroffen.

Niet eerder werd de omvang van deze fraude in Europa zichtbaar. Uit undercover-onderzoek van onderzoeksplatform Correctiv en het onderzoeksjournalistieke TV-programma Panorama blijkt dat deze fraude nog altijd wordt gepleegd.

De banken gingen zelfs door nadat ze in 2008 met belastinggeld van de ondergang waren gered.

'Op de handelsvloeren van banken wist iedereen dat dit gebeurde,’ zegt een voormalig bankier van een van de grote Nederlandse banken.

Bron: Eric Smit & Siem Eikelenboom ‘Georganiseerde misdaad in krijtstreeppak’ roofde miljarden van Europese belastingdiensten. Follow the money, 18 oktober 2018.

Een ingewijde over de Duivelsmachine

Een van de ingewijden in het Duitse CumEx-schandaal werd in maart 2016 opgepakt door justitie. Toen hij begreep dat hem zeven jaar gevangenisstraf boven het hoofd hing, besloot hij kroongetuige te worden. Benjamin Frey hielp de Duitse justitie de puzzel op te lossen. Hieronder een selectie uit het verhaal van Frey die jaren lang deel uitmaakte ven de Duivelsmachine. De groep van bankiers, advocaten en handelaren die het geld uit de staatskassen sleepten.

De clichés die je ziet in films als Wall Street en The Wolf of Wall Street, kloppen!

Frey begon met met een jaarsalaris van 90.000 D-Mark. Dat werd al snel een half miljoen euro, en toen miljoenen euro’s. ‘Maar het ging al lang niet meer om het geld, om de miljoenen. Het was de kick. De kick dat je slimmer bent dan anderen. Dat je uit het raam van de 38ste verdieping kijkt en denkt: wij zijn de slimsten, wij zijn genieën, de rest is dom. Geld deed er niet toe. Het ging om het spel. En dat spel moest steeds groter, heftiger, sneller worden. Met steeds hogere bedragen.’

'Wij waren de jagers, de vossen. De staatskas vergeleken wij met een kippenren die altijd open stond. En elk voorjaar gingen wij vossen de kippenren in om daar zoveel mogelijk kippen uit te halen'

De ingenieurs van de duivelsmachine – bankiers, advocaten, fiscalisten, investeerders, handelaren – werden schat- en schatrijk.

Frey vertelt van een handelaar in Londen die rondreed in een Bentley waarvan het kenteken begon met de letters CUMEX. Van een ander die zijn jacht CumEx doopte. Van feesten in Dubai tijdens de Formule 1-wedstrijden. Feesten met champagne, vrouwen en drugs. De CumEx-wereld bestond uit duizenden mensen uit heel Europa. ‘Ze waren de koningen der dieven. Vergelijk ze met volbloed renpaarden. Van alle clichés die je ziet in films als Wall Street en The Wolf of Wall Street, kloppen er veel.'

'Voor morele vragen is geen plaats. Wie een morele vraag stelt, verlaat het team. Of beter: die heeft het team al verlaten.’

Heeft het optreden van de Duitse justitie en de maatschappelijke en politieke verontwaardiging de CumEx-handelaren iets geleerd? Frey vreest van niet.

'Ik was lid van een groep die meent dat zij niets fout heeft gedaan. Dat zij onterecht worden vervolgd. Wij waren van mening – en de meesten zijn dat tot op de dag van vandaag nog steeds – dat het geld als het ware uit de kippenstal werd gehaald in plaats van bij de staat.’

CumEx was volgens Frey een perfect crime: ‘Het was een machinerie die ongelooflijk veel geld genereerde. Het was alsof we Fort Knox (opslagplaats van het Amerikaanse goud – red.) beroofden. Eigenlijk nog beter: we beroofden de staat, de bron van het geld. Een bron die nooit opdroogt, want als er geen geld meer is, drukt de staat gewoon bij.’

'Een enkel zwak moment van gewetenswroeging kon je einde betekenen'

Had Frey nooit last van zijn geweten? ‘Geen seconde. Integendeel. Het kwam totaal niet in ons op dat wij de staat tegenwerkten, diezelfde staat die onze opleiding had bekostigd en die de basis voor mijn leven had gelegd.’
Frey benadrukt dat een enkel zwak moment van gewetenswroeging je einde kon betekenen:

‘Als je dat soort gedachten toeliet, vloog je het team uit. Dan was het over en uit met je carriere. Je werd subiet uit het ruimteschip gesmeten.’

Bron Eric Smit & Siem Eikelenboom CumEx-handelaar: ‘Wij waren de vossen, de staatskassen de kippenren waarvan de deuren wijd open stonden’. FTM, 26 oktober, 1018

Het interactiepatroon van de Duivelsmachine

Onlangs schreef ik over de kracht van interactiepatronen. De Duivelsmachine is daar een afschrikwekkend maar buitengewoon verhelderend voorbeeld van. De diabolische kracht van de machts- en afhankelijkheidsrelaties in het netwerk van betrokkenen wordt in de citaten steeds duidelijker. De teksten in het groen laten daar iets van zien.

Hoe je 'Niets fout gedaan' kan rijmen met 'the perfect crime' is een  kenmerk van een doorgedraaid interactiepatroon: Je gelooft wat de ander gelooft tot op het potsierlijke toe: 'Het geld komt immers uit een kippenhok'.
En dan het superieure gevoel betreffende 'de kleine man' die er niets van snapt, de minachting voor de domme burger die braaf zijn belasting afdraagt. Hetzelfde dedain was er voor de staat 'diezelfde staat die onze opleiding had bekostigd en die de basis voor mijn leven had gelegd'. Niemand die enige twijfel toont. Niemand die  oproept tot enig moreel besef. Integendeel, men bevestigt elkaar voortdurend in pure borrelpraat. kletskoek en waanzin.

'Gewetens wroeging nooit! Trouwens dan vloog je er meteen uit!'

De onderlinge afhankelijkheden in dit syndicaat waren ongetwijfeld sterk ontwikkeld. De macht die men over elkaar had was intensief en diep geworteld in de wederzijdse relaties. Deed je niet mee met het geplunder en gepats dan was je nergens. Toonde je enige twijfel dan werd je eruit gegooid. 'The Wolf of Wallstreet' had ervan genoten. De machine moet soepel doordraaien. Voor zwakke broeders is geen plek.

De kracht van een hecht interactiepatroon

Hoever de tentakels van de Duivelsmachine zich uitstrekken in het netwerk van de financiële wereld is mij nog niet duidelijk. Ongetwijfeld heel ver! Je kan toch niet met miljarden aan de gang gaan zonder dat vele insiders alsmede de toppen van betrokken firma's en instellingen ervan afweten? En wat als blijkt dat ze er niet alleen van afwisten maar er ook aan meededen om hun targets op wonderbaarlijke wijze voorbij te sprinten? Met groot genoegen natuurlijk. Want als je de duivel voor je kan laten werken dan kan je nog veel meer winsten verwachten.

Dat dergelijke louche zaken kunnen groeien en bloeien in de  financiële sector geeft Joris Luyendijk met zijn pessimistische visie, meer dan gelijk. Het is niet alleen 'business as usual', het is erger dan ooit. De tijd dat sommigen nog vertrouwden op het zelfreinigend vermogen van de financiële wereld lijkt mij nu definitief voorbij.

Aan de andere kant: we zien hier de ongelooflijke kracht van een hecht interactiepatroon voortgestuwd door perverse prikkels. Wie had zich dit kunnen voorstellen! Volgens eerste schattingen bestaat de harde kern - de bedenkers en aanjagers - van dit geperverteerde systeem uit zo'n 100 man. Geen enkele vrouw deed mee! Om deze kern heen waren nog zo'n 1000 personen actief betrokken. Het aantal ingewijden die er weet van hadden  was een veelvoud.

De CumEx files

Waren er geen tegenkrachten in de financiële sector om dit een halt toe te roepen? Was er na alle codes, credo's en cultuurprogramma's, geen CEO, Commissaris of Toezichthouder die zijn stem verhief? En 'De Bankiers-eed' dan? "Ach, een paar miljard meer business is toch maar weer mooi meegenomen." Was dat de houding?

Binnenkort weten we meer. The CumEx Files  gaan meer duidelijkheid scheppen. Ik ontving vandaag het volgende bericht van Follow the Money : "Nooit eerder hebben we onze tanden gezet in een project van deze grote omvang: met 39 journalisten van 19 media-organisaties uit 12 landen werken we aan nieuwe onthullingen over de grootste Europese fraude ooit.  De belangrijkste publicaties in ons onderzoek naar het dividendstrippen moeten nog komen."

De komende weken zullen in heel Europa artikelen verschijnen. Ook worden podcasts, televisieprogramma's en documentaires aan dit onderwerp gewijd.

Willem Mastenbroek, hoofdredacteur ManagementSite.